مبانی و آثار علل موجهه جرم با نگاهی به حقوق ایران

ﻋﻠﻞ ﻣﻮﺟﻬﻪ، ﻋﻠﻞ و ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺿﺮر ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﯾﺎ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻋﺎﻟﯽﺗﺮ، ﺳﺒﺐ ﻣﺠﺎز و ﻣﺸﺮوع ﺷﺪن رﻓﺘﺎری ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ در ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺎدی ﺟﺮم ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﯽﮔﺮدد. در زﻣﯿﻨﻪ ی ﻣﺒﻨﺎی ﻣﺠﺎز ﺑﻮدن ﻋﻤﻞ در ﻋﻠﻞ ﻣﻮﺟﻬﻪ، ﺷﺎﻫﺪ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮﻫﺎﯾﯽ اﺳﺎﺳﯽ ﻫﺴﺘﯿﻢ؛ ﻋﺪه ای ﻣﺒﻨﺎی آن را ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ اﺣﺘﺮاز از ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ ﻣﯽداﻧﻨﺪ. ﻋﻘﯿﺪه ی ﺳﻮم، اﺷﺎره ﺑﻪ ﺣﻖ اﺧﻼﻗﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺒﻨﺎی ﻋﻠﻞ ﻣﻮﺟﻬﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﻧﻈﺮﯾﻪ ی ﭼﻬﺎرم، ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻋﺎﻟﯽﺗﺮ و ﺿﺮر ﮐﻤﺘﺮ را ﻣﺒﻨﺎی ﻋﻠﻞ ﻣﻮﺟﻬﻪ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﯽﮐﻨﺪ. در زﻣﯿﻨﻪی ارﺗﺒﺎط ﻋﻠﻞ ﻣﻮﺟﻬﻪ و اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﻧﯿﺰ دو ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ: ﻧﻈﺮﯾﻪی ﻋﯿﻨﯽ و ﻧﻈﺮﯾﻪی ذﻫﻨﯽ. ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﺮﯾﻪ ی ذﻫﻨﯽ، زﻣﺎﻧﯽ ﻣﯽﺗﻮان از ﻋﻠﻞ ﻣﻮﺟﻬﻪ و ﺗﺤﻘﻖ آن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻞ، اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺷﺮاﯾﻂ و اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻣﻮﺟﺪه ی آن، وﺟﻮد دارد، ﺣﺘﯽ اﮔﺮ اﻋﺘﻘﺎد ﺷﺨﺺ، ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﺷﺘﺒﺎه ﺑﺎﺷﺪ. ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮﯾﻪی ﻋﯿﻨﯽ، در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﻋﯿﻨﯽ و واﻗﻌﯽ، ﻋﻤﻞ ﺷﺨﺺ، ﺑﺮﺧﻮردار از ﻣﺼﻠﺤﺖ و ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺑﺮﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﺎﯾﺪ آن را ﻣﻮﺟﻪ داﻧﺴﺖ. در ﺻﻮرت اﺛﺒﺎت ﻋﻠﻞ ﻣﻮﺟﻬﻪ، آﺛﺎری از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺠﺎز ﺑﻮدن ﻋﻤﻞ ﻣﺒﺎﺷﺮ، ﺷﺮﮐﺎ و ﻣﻌﺎوﻧﯿﻦ، ﺣﻖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺷﺨﺺ ﺛﺎﻟﺚ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ دﻓﺎع از ﻣﺮﺗﮑﺐ و ﻋﺪم ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻤﻞ ﺑﺮﺧﻮردار از ﻋﻠﻞ ﻣﻮﺟﻬﻪ ﺑﺮ آن ﻣﺘﺮﺗﺐ اﺳﺖ. واژﮔﺎن ﮐﻠﯿﺪی:ﻋﻠﻞ ﻣﻮﺟﻬﻪ، اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ، ﻋﻠﻞ راﻓﻊ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﮐﯿﻔﺮی، آﺛﺎر، ﻣﺒﺎﻧﯽ